โสณทัณฑสูตร

ภาพ - พระบฏศิลปะรัตนโกสินทร์ ประมาณพ.ศ. 2374 - 2404 เป็นของ The Walters Art Museum

• มหาสัฏฐิวัสสเถระ บวชเรียนมาหลายสิบปี ตั้งสำนักอยู่ในบริเวณต้นสาละในซอกเขา ต่อมาเมื่อพระเถระนอนอยู่บนเตียงที่จะมรณภาพเกิดความเจ็บปวด ร้องครวญครางอยู่ เพราะเวทนากล้า
• ครั้งนั้นมีพระราชาองค์หนึ่งชื่อ พระติสสวสภมหาราช คิดถึงพระเถระจึงทรงเสด็จไปเยี่ยม 
• แต่เมื่อเสด็จมาถึง ทรงประทับยืนที่บริเวณประตูทรงได้ยินเสียงร้องครวญคราง จึงตรัสถาม "นี่เสียงของใคร?"
• ภิกษุหนุ่มผู้อุปฐากกราบทูลว่า "มหาบพิตร นี่เป็นเสียงร้องครวญครางของพระเถระ"
• พระองค์ตรัสว่า "พระเถระบวชมาแล้วตั้ง ๖๐ พรรษา แต่ไม่รู้จักการกำหนดรู้เวทนา เราจะไม่เข้าไปกราบไหว้ท่านแล้ว" ว่าแล้วก็เสด็จกลับไป แล้วแวะนมัสการต้นมหาโพธิแทน
• ภิกษุหนุ่มผู้อุปฐากเห็นดังนั้น จึงเข้าพูดกับพระเถระว่า "พระอาจารย์ ทำไมท่านจึงทำให้พวกผมได้รับความอับอายอย่างนี้ พระราชาอุตส่าห์มีพระราชศรัทธา แต่กลับเสด็จไปเสีย ประกาศว่าจะไม่ไหว้ท่าน"
• พระเถระจึงถามว่า "ทำไมเล่า?"
• ภิกษุหนุ่มผู้อุปฐากกล่าวตอบว่า "ก็เพราะทรงสดับเสียงร้องครวญครางของท่าน"
• พระเถระทราบเหตุแล้ว จึงกล่าวว่า "ถ้าอย่างนั้น ขอเวลาเราสักหน่อยเถอะ" ว่าแล้ว พระเถระก็ข่มเวทนาเสียได้ จนบรรลุพระอรหัต แล้วบอกกับภิกษุหนุ่มว่า
• "ท่านจงไปทูลพระราชาให้เสด็จมาไหว้เราได้แล้ว"
• ภิกษุหนุ่มจึงไปเข้าเฝ้ากราบทูลว่า "บัดนี้ขอพระองค์จงทรงไหว้พระเถระเถิด" พระราชาจึงทรงเสด็จไป ครั้นถึงแล้วแลเห็นพระเถระนอนพังพาบดุจจรเข้เพราะอาการป่วย ก็ทรงนมัสการ แล้วตรัสว่า
• "ข้าพเจ้ามิได้ไหว้สภาวะพระอรหัตของพระผู้เป็นเจ้า แต่ไหว้ท่านผู้ที่ดำรงอยู่ในภูมิแห่งปุถุชน แต่รักษาศีลต่างหาก"
• เรื่องนี้พระอรรถกถาจารย์อธิบายว่า "ศีลของปุถุชนใด ไม่ขาดตกบกพร่องตลอด ๖๐ ปี และ ๘๐ ปี แม้ในเวลาถึงแก่กรรม เขาฆ่ากิเลสทั้งหมดได้ ชำระปัญญาด้วยศีล ยังถือเอาพระอรหัตได้ ดุจพระมหาสัฏฐิวัสสเถระ"
• หมายความว่า ผู้ใดถือศีลมานานนับสิบๆ ปี แม้จะไม่ได้เดินปัญญามาโดยตลอด แต่ถึงที่สุดแล้วย่อมสามารถพิจารณาให้เกิดปัญญาจนบรรลุธรรมชั้นสูงได้เช่นกัน

จากอรรถกถา โสณทัณฑสูตร